- Czym jest iusnaturalizm?
- Czym jest juspositivism?
- Prawo naturalne, pozytywizm prawniczy i prawa człowieka
Iusnaturalizm to szkoła myślenia oparta na idei, że prawa i normy mają naturalne pochodzenie i są nieodłącznym elementem człowieka.
Iuspozytywizm to szkoła myślenia oparta na oddzieleniu moralności od prawa. W tym ujęciu istnieją tylko zasady stworzone przez człowieka i zapośredniczone przez państwo.
Różnica między iusnaturalizmem a iuspozytywizmem polega na pochodzeniu prawa i norm: dla iusnaturalizmu pochodzenie jest naturalne, dane przez fakt bycia człowiekiem, natomiast dla iuspozytywizmu prawo jest tworzone przez człowieka.
| Iusnaturalism | Iuspositivism | |
|---|---|---|
| Definicja | Doktryna prawna i filozoficzna, która ustala powszechność praw, zgodnie z ich metafizycznym lub naturalnym pochodzeniem. | Doktryna filozoficzno-prawna, która ustala pochodzenie prawa w suwerenie. |
| Pochodzenie | XV wiek, Szkoła w Salamance, Hiszpania. | XVII w., Szkoła historyczna, Niemcy. |
| Cechy |
|
|
Czym jest iusnaturalizm?
iusnaturalizm to doktryna filozoficzna stosowana w prawie, która stwierdza, że prawa mają wewnętrzne źródło w człowieku, czyli że są dane w sposób naturalny, z racjonalnego lub boskiego źródła.
Stąd iusnaturalizm zakłada powszechność praw ponad dyktatem państwa, ponieważ jeśli pochodzenie praw jest naturalne, to nie są one zapośredniczone przez ludzkie agencje.
Prawo naturalne odwołuje się do dobra, etyki, moralności i rozumności jako cech właściwych człowiekowi, dzięki którym może on odróżnić dobro od zła. W ten sposób urzeczywistniłaby się idea porządku społecznego regulowanego przez uniwersalne normy, znane wszystkim członkom społeczeństwa.
Cechy charakterystyczne iusnaturalizmu
Są to niektóre cechy charakterystyczne dla iusnaturalizmu:
Zakłada ona naturalne pochodzenie praw jednostek.
Dla iusnaturalizmu prawa mają metafizyczne źródło, albo dlatego, że są naturalnie dane ludzkości, albo dlatego, że pochodzą z boskich instancji.
Prawa są przyznawane wszystkim w równym stopniu, o ile są uniwersalne.
Dlatego wszyscy ludzie je znają lub mogą je wywnioskować za pomocą swojego rozumowania.
Zakłada, że wszyscy ludzie będą postępować sprawiedliwie
To właśnie ta dyspozycja do działania w oparciu o dobro będzie regulowała ludzkie działania, poza przepisami czy prawami stworzonymi przez człowieka.
Aby prawo działało, musi być oparte także na moralności.
W tym sensie iusnaturalizm stwierdza, że każdy człowiek może decydować o dobru od zła.
Nic nie stoi ponad prawami naturalnymi i uniwersalnymi.
Jeżeli prawa naturalne nie są uwzględniane przez prawo pozytywne w jego porządku prawnym, to nie mają one mocy obowiązującej.
Geneza prawa naturalnego
Choć pierwsze nowożytne tezy iusnaturalistyczne zaczęły powstawać między XV a XVII wiekiem w szkole w Salamance (Hiszpania), to faktem jest, że już Grecy i Rzymianie stawiali podobne pytania o istnienie praw o uniwersalnym zasięgu.
W tym sensie Platon zaproponował w swoim dziele Rzeczpospolita i prawa (Natomiast rzymski jurysta Marcus Tullius Cicero (30 r. p.n.e.) opowiadał się za ideą prawa wspólnego dla wszystkich ludzi, a więc mającego uniwersalny zasięg.
Czym jest juspositivism?
Jest to doktryna filozoficzna, która proponuje oddzielenie moralności od prawa. iuspositivism uważa prawa za zbiór zasad stworzonych przez człowieka i zarządzanych przez państwo, które jest gwarantem ich egzekwowania. Dzięki temu obowiązują one poza jakimkolwiek transcendentalnym lub metafizycznym porządkiem czy rozważaniami.
Dlatego ostatecznym przedmiotem iuspozytywizmu jest samo prawo i rozpatruje on wszystkie prawa obiektywnie. W konsekwencji nie ma praw bardziej lub mniej surowych, czy też bardziej lub mniej sprawiedliwych, gdyż są one pozbawione interpretacji.
Rozdział między moralnością a prawem podnoszony jako zasadnicza kwestia w iuspositivizmie ma związek z koncepcją, że moralność jest jednostronna i subiektywna. Do każdej jednostki, jej przekonań i interpretacji należy decyzja o tym, co jest dobre, a co złe, a to służy jedynie regulacji jej własnego postępowania.
Prawo natomiast jest dwustronne, w tym sensie, że interpeluje jednostkę w stosunku do innego (innej jednostki, instytucji, społeczeństwa itd.).
Moralność jest autonomiczna o tyle, o ile ma związek z osobistą koncepcją, która z kolei zależy od rozumowania. Prawo implikuje szereg zasad, które muszą być przestrzegane poza własnymi przekonaniami i które są zarządzane przez ustawodawcę, który jest osobą trzecią, posiadającą obiektywną ocenę praw.
Charakterystyka juspositivismu
Są to niektóre zasadnicze cechy juspozytywizmu:
Odrzuca ideę związku między moralnością a prawem.
Moralność jest subiektywna, indywidualna i autonomiczna, prawa są obiektywne i obowiązujące.
Prawa to zasady stworzone przez człowieka.
Dla prawa pozytywnego reguły są wyrazem suwerena i są regulowane przez państwo.
Prawo to zależy od uwarunkowań każdego państwa.
Według juspozytywizmu prawo nie może opierać się na wartościach uniwersalnych, gdyż każde państwo ma swój własny kontekst historyczny, polityczny i społeczny.
Przepisy prawa pozytywnego mają charakter przymusu.
Innymi słowy, mogą one wiązać się z użyciem siły, co z kolei jest objęte ramami prawnymi.
To jest imperatyw.
Suweren przestrzega praw, bo wie, że jeśli tego nie zrobi, będzie musiał zmierzyć się z formalnym, nie-boskim prawem.
Pochodzenie juspositivismu
Formalne ujęcia iuspositivismu wywodzą się z XIX-wiecznej Europy, a konkretnie z niemieckiej szkoły historycznej, doktryny prawnej, która afirmowała związek prawa z pochodzeniem narodów. Do tego doszedł nurt pozytywistyczny, który promował oddzielenie nauki od metafizyki.
To właśnie wejście w życie Kodeksu cywilnego Napoleona we Francji ostatecznie usystematyzowało i wpłynęło na europejski system prawny. Instrument ten, opublikowany w 1804 r., po raz pierwszy uporządkował wszystkie prawa przewidziane dla różnych sytuacji i ustanowił rolę sędziego jako neutralnego podmiotu, którego zadaniem jest stosowanie przepisów, bez ich interpretowania czy subiektywizowania.
Prawo naturalne, pozytywizm prawniczy i prawa człowieka
Pewne kontrowersje budzi rola iusnaturalizmu i iuspozytywizmu w odniesieniu do praw człowieka.Z jednej strony iusnaturalizm nie uwzględnia praw pozytywnych, lecz opiera się na ich metafizycznym pochodzeniu, dlatego wszyscy ludzie mają prawa uniwersalne.Natomiast dla iuspozytywizmu prawa są takie tylko wtedy, gdy są ugruntowane wsystem prawny danego kraju.
Z tego powodu Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, ogłoszona w 1948 roku, unikała uzasadniania pochodzenia takiego porządku. Priorytetem było wówczas zapewnienie ochrony wszystkim ludziom, aby uniknąć powtórzenia niesprawiedliwości, które miały miejsce podczas dwóch wojen światowych, a nie wyjaśnienie pochodzenia czy źródła tych praw.
Zobacz także:
- Różnica między prawami człowieka a prawami podstawowymi.
- Różnica między prawami człowieka a gwarancjami indywidualnymi.
- Przykłady etyki i moralności